گبه چیست؟
گبه یک هنر است، یک هنر اصیل ایرانی که مخصوص بانوان عشایر این سرزمین پهناور است. فرقی ندارد که عشایر کدام منطقه باشد، گبه برای این مردم است. گبه‌ای که مردم شهر به‌عنوان یک فرش یا قالی تزئینی استفاده می‌کنند اما سرمایه اصلی مردم و مخصوصاً زنان عشایری به کار می‌رود.
گبه که به آن قالیچه خرسک هم گفته می‌شود، نوعی فرش با جنس قالیچه است ولی اندازه آن یا برابر با قالیچه یا کوچک‌تر از آن و پرز نسبتاً بلندتری به قالیچه دارد تا حدی که اندازه بعضی از پرزها تا یک سانت هم می‌رسد و همچنین پودهای بیشتری در بافت آن به کار می‌رود که همین تعداد بیشتر پودها باعث نرمی گبه می‌شود.
گبه تاریخچه مشخصی ندارد و تاریخ شناسان هرکدام نیز اطلاعاتی را بیان کرده‌اند؛ ولی هرچه که هست گبه‌های امروزی بیشتر به‌صورت ضخیم هستند و می‌توان از آن‌ها به‌عنوان یک حفاظی به‌صورت زیرانداز برای گرمای زمین استفاده کرد.
طرح‌ها و نقش‌های گبه
در گبه، هیچ طرح از پیش تعریف‌شده‌ای وجود ندارد و زنان عشایری با الهام از طبیعت و داستان‌های تاریخی خود، شروع به بافتن می‌کنند و اگر شما گبه‌های متعددی کنار هم قرار بدهید، هیچ‌کدام طرح یکسانی ندارند. طرح گبه، طرح ذهنی است و هر بانویی که شروع به بافتن می‌کند، از ذهن خود در همان لحظه طرحی را ابداع می‌کند.
مقاله زیر را توصیه می کنیم که مطالعه کنید:
انواع طرح فرش و قالی ایرانی را بشناسیم
طرح‌های گبه در حالت کلی شامل:
- طرح شیر
- طرح خشتی یا قابی شکل
- طرح حوض گبه
- طرح حوض
- طرح گل گبه
- طرح ایلاتی
- طرح درخت
- طراح راه راه
- طرح خانه در هم
- طرح کف ساده
تفاوت گبه با قالی و قالیچه
درواقع گبه هیچ تفاوتی با قالی و قالیچه ندارد و تمامی مراحل بافت و ابزارآلات به‌کاررفته نیز یکسان است. بافت گبه مانند قالیچه به‌صورت افقی است و تنها تفاوت آن، پرزهای بلندش است که باعث نرمی خاصی شده است.
بافت و رنگرزی گبه
همان‌طور که گفتیم در بافت گبه نیز همان مراحل بافت قالی به کار می‌رود و هیچ تفاوتی در ابزارها وجود ندارد. در بافت گبه نیز پشم خود رنگ با موی بز استفاده می‌شود. زنان عشایر پشم‌ها از دام خود یا دیگر دام تهیه‌کرده و پس از شستشو آن‌ها می‌تابند. در صورت کمبود رنگ، از مو بزهای عدنی یا پاکستانی استفاده می‌کنند و آن را پشم دام خود ترکیب کرده و در جهت تار یا دوخت سجاف ها به کار می‌برند.
زمینه رنگی بیشتر گبه‌ها سفید، کرم یا شیری است و طرح‌هایی که روی آن به کار گرفته می‌شود نیز به رنگ‌های مشکی، حنایی و قهوه‌ای است.
چگونه از گبه نگهداری کنیم؟
نگهداری گبه اهمیت زیادی دارد و عواملی که باعث از بین رفتن فرش می‌شود هم در این نوع تأثیرگذار است. حشراتی مانند بید، موریانه، موش و سوسک بدترین دشمن گبه هستند. برای مقابله با آن‌ها می‌توان از محلول‌های شیمیایی در هنگام شستشو و افشانه کردن تمام گبه با حشره‌کش استفاده کرد یا قرص‌های نفتالین را زمانی که قصد استفاده از آن‌ها را نداریم، به کاربرد.
گبه را نباید در محیط‌های تاریک و مربوط و همچنین زیر نور مستقیم آفتاب قرارداد. اصولاً عشایر سعی می‌کنند که موکتی را زیر گبه قرار دهند تا رطوبت زمین یا دیگر عوامل به آن آسیبی نرساند.
گبه در کجاها بافته می‌شود؟
در هر خانوار عشایری شما می‌توانید بافت گبه را مشاهده کنید، اما خاستگاه اصلی آن بیشتر مرکز و جنوب کشور است. شهرهای استان بوشهر، کهگیلویه و فارس بیشترین تولید گبه را دارند. امروزه بهترین گبه را ایل قشقایی می بافد که آوازه جهانی دارد.
گبه جنس مرغوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
- دار محکم
- گره محکم
- چله کشی عالی
- شانه خوب
این نکته را در نظر داشته باشید که وقتی وارد محیط زندگی عشایری شدید، به گبه آن‌ها احترام بگذارید. گبه در زندگی عشایری احترام و ارزش زیادی دارد و اثر هنر دست بانوان عشایری است. تمامی طرح‌ها از ذهن تداعی شده و کپی شده جای دیگر نیست و همه آن‌ها با دست بافته می‌شوند.